|
Мурмансксянь Лансбергöдз
— Чужи-быдми Кулӧмдін районса Дон сиктын, — казьтылӧ Елена Васильевна. — Бать-мамлӧн вит челядь пиысь вӧлі медыджыдӧн. Войнаӧдз сиктад йӧзыдлы бура нин овсис. Семьяяс миян моз уна челядяӧсь вӧліны. Скӧтыд эз жӧ этша баксы-руксы картаясын. Озыр урожайяс волісны. Быдӧнлы уджыд тырмыліс. Ми, велӧдчысьяс, и то вӧлі шеп либо пӧим чукӧртам колхозлы, отсасям страдуйтысьяслы. А кутшӧм гажаӧсь да уна йӧзаӧсь вӧліны сиктса праздникъясыд. Быдӧн сьылӧ-йӧктӧ, ворсӧ, ордйысьӧ… Пеж Гитлерыд ставсӧ торкис! Нывбаба ланьтыштлӧ да водзӧ нуӧдӧ сёрнисӧ: — Война вылӧ менӧ нуисны бать бӧрын, 1941-öд вося сёр арын. Колхозын нин сэки уджалі ӧкмыс класс помалӧм бӧрын. Гортӧ колисны мамкöд дзоляджык куим чой да Ёгор вок. Сійӧ ёна отсасьӧма тшыг воясад. Пыр вӧралӧма, чери кыйӧма, чойяскӧд вотчӧма. Чайта да, сьӧкыд уджыс, войнакадся тшыг нисьӧ пӧт олӧмыс ёна дженьдӧдіс чоя-вокалысь олӧмсӧ. Батьӧй фронт вылысь бергӧдчис гӧгӧр дойясӧн. Эз жӧ дыр oв. Комсомолӧ ни партияӧ ме эг пыравлы. Бать-мам ёна эскылісны енлы. Ме эг лысьт налы паныд мунны. Но пионер галстуктӧ гусьӧник век жӧ новлі. Сэк жӧ кувтӧдз ошка социализм. Сöвет власьтыд ёна тӧждысьліс уджалысь морт вӧснаыд… Война йылысь колхозникъяслы юӧрсӧ вайис сиктсӧветса юралысь И.А. Кузнецов. Елена Васильевна бура помнитӧ, кыдзи сійӧ чукӧртіс йӧзӧс клубӧ, чуксаліс гортын и фронт вылын дорны победа. Помнитӧ нывбабаяслысь нора бӧрдӧмсӧ, мужичӧйяслысь зумыш чужӧмъяссӧ. Быдӧн тӧдіс, мый страдуйтны, урожай идравны, скӧт видзны, мукӧд удж вӧчны медсясӧ ковмас нывбабаяслы, пӧль-пӧчьяслы, челядьлы. Ӧд мужичӧйяслы колö вӧлі мунны тышкасьны фашистъяскӧд, дорйыны Чужан му. —Мекӧд Кулӧмдінысь война вылö мунісны нöшта кык ныв, — водзӧ казьтылӧ Елена Васильевна. — Анна Морохинакӧд ӧнӧдз на ёртасям. Нёль во чӧж служиті противовоздушнöй обороналӧн Гöрд Знамя ордена 33-ӧд артиллерийскöй дивизияын, 76 миллиметра зенитнöй пушкаса расчётлӧн номерын. Враглысь самолётъяс лыйлігӧн мыччалі снарядъяс, вӧчи мукӧд колана удж. Воюйтны велӧдісны Карелияса Кандалакшаын. Сэні жӧ миян батарея уськӧдіс немечлысь медводдза самолёт, коді зілис бомбитны кӧрт туйвывса ыджыд станция. Ёна и нимкодясим. Ми дорйим и Мурманск карлысь сынӧдсӧ. Эг сетӧй бомбитны Войвыв флотлысь база, морскöй порт, корабльяс, олан керкаяс… Мурманск бӧрын зенитчикъяс воюйтісны Ленинград, Псков, Новгород обласьтъясын, Прибалтикаын, Германияын. Матыстчӧ 60 во, кыдзи помасисны вир кисьтана тышъяс, но зенитчицалӧн вежӧрысь кувтӧдзыс оз вушйы уна лоӧмтор. Шуам, кыдз повзьӧм нывъяс пасьтӧгныс пышйисны пывсянысь, мед эз веськавны немеч самолётсянь шыбитӧм мӧд бомба улӧ. Либо вунас ӧмӧй сэтшӧм чӧскыд мӧс вöра йӧв! Гӧститӧдіс нывъясӧс немечӧн сотöм ӧти сиктын олысь нывбаба. Вӧтъясын пыр на аддзылӧ, кыдзи сылӧн кокысь врачьяс перъялӧны бомбалысь торпыриг, быттьӧ ӧні на кылӧ Вӧлӧгдаысь Анна Худобиналысь ойзӧмсӧ, кор сійӧ чорыда ранитчыліс… Война вылад быдсяма сьӧкыдлун ковмис венны: кынмавны, тшыгъявны, ныр вылад усьтӧдз уджавны. Ставыс тай бӧрӧ кольӧма… 1945-ӧд вося май ӧкмысӧд лунӧ комбат вайис вермӧм йылысь дыр виччысяна юӧр. Нывъяслӧн синваыс шорӧн киссьӧ. Чеплялӧны ӧта-мӧдсӧ: ловъяӧсь пӧ ӧд колим. Вӧлӧгдаысь баянист Челишев рытывбыд гудӧкасис. Праздничнöй ужин бӧрын артиллеристъяс мудзтӧдзыс йӧктісны да сьылісны. Но Берлин бердса Лансберг карын нывъяслы ковмис на служитны августӧдз. Кузь туйӧ старшина сетіс Тимушевалы сідз шусяна кос паёк дорӧ содтӧд дас килограмм пызь. — Кӧрт туйӧд, пароходӧн, автомашинаӧн гортӧ воигчӧж синмӧс моз видзи тайӧ дона козинсӧ, — казьтылӧ Елена Васильевна. — Тöді, мый сиктын йӧзыс тшыгъялӧны. Мамӧй ёна и нимкодясис, пызьтӧ вайи да. Мела сійӧ воліс Дереваннӧйӧдз вӧлӧн. Паныдасим да юасьӧ, нылӧс пӧ эн-ӧ аддзыв. Сійӧ пӧ менӧ корис. Серамӧй петіс. Нёль вонад, дерт, ёнми, верстямми да сы вӧсна и эз тӧд. Кыкнанным сэсся бӧрддзим. Мамӧй ёна и окаліс менӧ. Радліс, мый ловйӧн да дзоньвидзаӧн вои. Гортын неуна шойччышті да вӧзйыси уджавны колхозӧ. Колӧ вӧлі керны картупель, силосуйтчыны, вӧчны арся мукӧд удж. Сэк жӧ зэв окота вӧлі челядьӧс велӧдны. Лэччылі вӧзйысьны Кулӧмдінса роноӧ. Ыстісны Джеджим сиктса начальнöй школаӧ. Сэні 36 во велӧді. Заочнӧя помалі Сыктывкарса педучилище. Унаысь бӧрйылісны сиктсӧветса депутатӧн. Гожся каникул дырйи уджалі колхозын. Петі верӧс сайӧ. Фронтовик Григорий Напалковкӧд быдтім Диана нылӧс. Сійӧ Иван Куратов нима музейса директор. Доймылӧм понда унджык челядьсӧ эг чужтыв. Верӧсӧй вӧлі зэв тӧждысьысь, зіль мортӧн. Керка-картатӧ кыпӧдім асьным. Карӧ локтӧдз сійӧ пыр бригадираліс, «Выль йӧз» колхозын предавліс и. Войнаса сьӧкыд ранаыс дженьдӧдіс тай нэмсӧ. Елена Васильевналы майын тырас 82 арӧс. Бара на кӧсйӧ гожйыны радейтана Джеджимас. Ӧнісӧ тӧвйӧ нылыслӧн ыджыд да шоныд патераын. Лелькуйтӧ правнуксӧ. А гожӧмнас кӧсйӧ на ветлӧдлыштны сиктбердса гулыд ягъясӧд, вотны чӧд да пув, быдтыны картупель, град выв пуктас. Дерт, и школаад окота пыравны, варовитыштны вӧвлӧм велӧдчысьяскӧд, аскӧд тшӧтшъяяскӧд. Ӧні, кор сиктын олӧмыс дзикӧдз дзугсис, войнаса ветеран зільӧ аслас пӧсь кывнас тшӧтш йӧзыслы отсалыштны. Эз весьшӧрӧ наградитлыны Е.В. Напалковаӧс войнаса да мирнӧй кадса орден-медальясӧн. Сійӧ ӧнӧдз збодер, аслас олӧмӧн ышӧдӧ йӧзӧс овны юрнысӧ вылын кутӧмӧн. Анатолий МЕЛЕХИН. СНИМОК ВЫЛЫН: Е.В.Напалкова Джеджимса усьӧм воинъяслӧн памятник дорын. |
